Co IT i prawo autorskie ma ze sobą wspólnego, czyli prawnoautorskie ABC

Prawo autorskie i programy komputerowe

Skoro wiesz już jak jakie przepisy chronią programy komputerowe to teraz czas, abyś dowiedział się coś więcej na temat samego sposobu ich ochrony. W treści art. 74 ust. 1 pr. aut. spotkasz się z tajemniczym stwierdzeniem, że programy komputerowe chronione są jak utwory literackie. Na pozór sprawa wydaje się jest prosta. Krótka piłka. Skoro jak utwory literackie to wystarczy, przecież znać ogólne przepisy prawa autorskiego i problem z głowy. No niestety nie do końca tak to działa. W tym przypadku 2 do 2 nie daje nam 4. Dlaczego? Tak jak ustaliliśmy na początku klasyczne utworu takie jak książki, zdjęcia czy obraz znaczą różni się od programu komputerowego. Tym samym zastosowanie jeden do jeden ogólnych przepisów prawa autorskiego do tak nietypowego dzieła jakim jest program komputerowy byłoby dość problematyczna a czasem wręcz absurdalne. Właśnie dlatego niezbędne było odpowiednie dopasowanie przepisów prawa autorskiego do specyfiki branży informatycznej.

Innymi słowy, na stwierdzenie „tak jak utwory literackie” musimy nałożyć specjalny filtr przepisów dostoswanych specjalnie dla programów komputerowych.

O prawach autorskich – od ogółu do szczegółu

Jak wiesz lub za chwile się dowiesz, prawa autorskie w polskim systemie prawnym są jak drzewo. Fundament naszego drzewa są prawa autorskie jako całość. Niemniej jednak, żeby nie było tak prosto, nasze drzewo rozchodzi się na dwie odrębne grube gałęzie. Z jednej strony znajdują się autorskie prawa majątkowe a z drugiej strony autorskie prawa osobiste. Następnie z tych dwóch gałęzi rozchodzą się małe gałązki, czyli już poszczególne prawa z danej kategorii. Jak najłatwiej zapamiętać różnice pomiędzy prawami majątkowymi a osobistymi?

Autorskie prawa majątkowe najłatwiej utożsamiać z aspektami biznesowymi. To właśnie one przynoszą twórcy zysk. Jako twórca masz wyłączne prawo do korzystania i rozporządzania swoim utworem, dzięki czemu możesz na nim zarabiać np. udzielając licencji lub przenosząc praw autorskich na innych podmiot. Ogólne regulacje dotyczące w prawa majątkowych zmieszczone zostały w art. 17 pr. aut. Niejako przeciwieństwem praw majątkowych są autorskie prawa osobiste, które mają na celu chronić magiczną więź jaka powstaje pomiędzy twórcą a stworzonym przez niego utworem. Ich cechą charakterystyczną jest to, że nie można się ich zrzec ani przenieść na inną osobę.

W odniesieniu do programów komputerowych ich twórcą również przysługują dwie kategorie praw autorskich: prawa majątkowe i osobiste. Niemniej jednak wprowadza w tym zakresie pewne zmiany. Zanim jednak przejdziemy do przepisów bezpośrednio dotyczących programów komputerowych, musisz poznać jeszcze jedno bardzo istotne pojęcie prawa autorskiego.

Uwaga! Czas na pola eksploatacji.

To z pozoru niezrozumiałe i owiane nutką tajemnicy określenie w rzeczywistości bardzo łatwo zrozumieć. Pola eksploatacji to po prostu nic innego jak sposoby korzystania z danego utworu. Gdzie ich szukać? Najlepiej zerknąć do art. 50 pr. aut.

Art. 50. prawa autorskiego Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Zastanawiasz się, dlaczego pola eksploatacji mają tak ogromne znaczenie? Odpowiedź jest bardzo prosta. Przepisy polskiego prawa autorskiego wprowadzają obowiązek wskazania w umowie licencyjnej lub umowie przenoszącej prawa autorskie pól eksploatacji, na jakich udzielona zostaje licencja lub przenoszone są prawa majątkowe. Zatem jeżeli nabywasz licencję lub prawa majątkowe to pamięta, aby na etapie zawierania umowy zadbać o to, aby w umowie znalazły się wszystkie sposoby korzystania z danego utworu, na których Ci zależy.

Ciekawostka! Jeżeli kiedykolwiek zastanawiałe/aś się, dlaczego paragrafy dotyczące praw autorskich są zawsze tak rozbudowane, to właśnie poznałeś tego przyczynę. W zakresie regulowania kwestii praw majątkowych w umowach istnieje bowiem niepisana zasada „lepiej więcej niż mniej”.

Skoro ustaliliśmy już czym są prawa majątkowe oraz pola eksploatacji to teraz czas przełożyć tą wiedzę na grunt przepisów dotyczących programów komputerowych. Prawa majątkowe do programów komputerowych zostały wymienione w art. 74 pr. aut. Przyjrzymy się mu więc bliżej.

Art. 74 ust. 4 prawa autorskiego

Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 wyłączenie obowiązku uzyskania zgody na czynności niezbędne do korzystania z programu komputerowego, ust. 2 i 3, obejmują prawo do:

1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Mamy zatem 3 kategorie praw majątkowych:

1) prawo do zwielokrotniania programu;
2) prawo do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu oraz dokonywania innych zmian;
3) prawo do rozpowszechniania programu.

To na co zwrócić szczególnie zwrócić Twoją uwagę, to kwestia związana z tłumaczeniem, przystosowywaniem, zmianą układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym. Dlaczego? Ponieważ na gruncie programów komputerowych mamy odmienną regulację niż w przypadku klasycznych utworów.

W przypadku klasycznych utworów literackich sama modyfikacja utworu nie wymaga uzyskania zgody twórcy utworu pierwotnego. Taką zgodę potrzebujemy dopiero w momencie chęci skorzystania i rozporządzania stworzonym przez nas opracowaniem. Na gruncie przepisów dotyczących programów komputerowych prawo do tłumaczenia i wprowadzania modyfikacji jest kwalifikuje się jako wyłączne prawo twórcy programu. Innymi słowy, jeżeli chciałbyś wprowadzić jakiekolwiek zmiany czy modyfikację cudzego programu komputerowego to w pierwszej kolejności potrzebujesz na to odpowiedniej zgody twórcy.

Ograniczenia majątkowych praw autorskich

Zastanawiasz się co w przypadku w sytuacji, kiedy dokonanie przez Ciebie określonej czynności będzie konieczne dla prawidłowego korzystania z danego programu komputerowego. Czy w takim wypadku, musisz uzyskać stosowane pozwolenie, aby nie naruszyć praw majątkowych do programu? Czy monopol w zakresie praw majątkowych w rzeczywistości jest niczym nieograniczony?

Czas na jakieś dobre wiadomości. Prawa majątkowe do programów komputerowych podlegają pewnym ograniczeniom. Ustawodawca tworząc przepisy nie zostawił użytkowników oprogramowania na pastwę losu i uwzględnił także ich interesy. Zatem jeżeli wszedłeś w posiadanie danego oprogramowania w sposób legalny, przykładowo nabyłeś stosowaną licencję to nie potrzebujesz jego zgody na dokonywanie następujących czynności:

1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego;
2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego;
3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi (pod pewnymi warunkami art. 75 ust. 2 pr. aut.)

Autorskie prawa osobiste do programów komputerowych

Twórcy programu komputerowego przysługują także autorskie prawa osobiste, aczkolwiek w porównaniu do utworów klasycznych zostały one bardzo ograniczone. W zakresie programów komputerowych twórcy przysługują następujące prawa osobiste:

1) prawo autorstwa programu komputerowego;
2) prawo twórcy do oznaczenia programu swoim nazwiskiem (pseudonimem) lub udostępnienia go anonimowo.

Pomimo tego, że prawa osobiste nie podlegają ani zrzeczeniu, ani przeniesieniu na inną osobę to z pewnością w umowach spotkasz się z postanowieniami, które odnosić się będą do autorskich praw osobistych. Stosowane w umowach zapisy regulujące kwestię praw osobistych są niestety bardzo często formułowane są w sposób wadliwy i sprzeczny z prawem. Klasycznym przykładem takiego zapisu jest postanowienie o zrzeczeniu się przez twórcę praw osobistych. Pamięta, że przepisy nie przewiduje takiej możliwości a taki zapis jest nieważny.

Kolejnym typem postanowienia z jakim możesz zetknąć się w umowach, jest zapisy zobowiązujący twórcę do niewykonywania względem nabywcy praw przysługujących twórcy praw osobistych. Stosowanie takich zobowiązań uznaje się za dopuszczalne, niemniej jednak nie należy stawiać ich na równi ze zrzeczeniem się praw osobistych.

Podsumowanie

Dobrnęliśmy do szczęśliwego końca. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego artykuły Twoja wiedza na temat prawa autorskiego odrobinę się powiększyła. Celem tego artykułu było przekazanie lub ugruntowanie podstawowej wiedzy czytelnika z zakresu prawa autorskiego oraz ochrony prawnej programów komputerowych.

Jeżeli na ten moment prawo autorskie to dla Ciebie czarna magia, potraktuj ten artykuł jako swoje prawnoautorskie ABC. Oczywiście każde z omówionych tu zagadnień to jedynie wierzchołek góry lodowej. Od czegoś trzeba jednak zacząć. Jeśli chcesz dowiedzieć więcej na temat poszczególnych kwestii dotyczących ochrony prawnej programów komputerowych śledź uważnie kolejne artykuły na blogu!